Technostres – ciemna strona rozwoju

autor: Weronika Mytlewska

Czy odniosłeś kiedyś wrażenie, że już nie nadążasz za szybką zmieniającym się światem? Ciągle nowe aplikacje, programy, gadżety, a gdy tylko zdążysz się do czegoś przyzwyczaić, to pojawia się nowa aktualizacja, która sprawia, że znowu musisz się nauczyć funkcjonowania danego systemu. Jeśli tak, to mogę Cię pocieszyć, że nie jesteś w tych odczuciach osamotniony. To zjawisko nazywane jest „technostresem” i wraz z rozwijającą się dynamicznie technologią doświadcza go coraz więcej osób.

Za naukowcem Craigiem Brodem, można zdefiniować „technostres” jako chorobę charakterystyczną dla współczesnej cywilizacji, która jest spowodowana niezdolnością do radzenia sobie z nowymi technologami w zdrowy sposób oraz właściwej adaptacji do nich (1984). Czyli mówiąc inaczej jest to sytuacja, w której kontakt osoby z nową technologią ma negatywny wpływ na nią, jej myśli oraz zachowania.

Za badaczami można przywołać 5 warunków, które mogą być sklasyfikowane jako „kreatory technostresu” (Tarafdar, Tu, B. Ragu-Nathan, T. Ragu-Nathan, 2007):

• Techno-overload – opisuje sytuacje, w których osoby muszą pracować więcej i szybciej z powodu korzystania z technologii.
• Techno-invasion – jest stanem, w którym ludzie czują, że są cały czas dostępni, ponieważ każdy może się z nimi skontaktować w dowolnym czasie. Wpływa to również na wydłużenie czasu pracy i zakłócenie work-life balance.
• Techno-complexity – jest to sytuacja, w której skomplikowane systemy komputerowe, nowe aplikacje, itd., powodują, iż osoby muszą poświęcać dużo czasu, aby się ich nauczyć i ciągle odświeżać swoją wiedzę.
• Techno-insecurity – opisuje stan, w którym osoby czują zagrożenie, że utracą swoją pracę na korzyść innych osób, które mają większą wiedzę związaną z technologiami.
• Techno-uncertainty – odnosi się do tego, że systemy komputerowe i aplikacje mają krótką „długość życia” i bardzo szybko są zastępowane nowymi. To powoduje u osób dyskomfort, gdyż zanim zdążą zdobyć doświadczenie z jakąś technologią, już muszą ją zmieniać i uczyć się nowej.

Czy któraś z powyższych sytuacji brzmi znajomo? Jestem przekonana, że wielu z nas doświadczyło ich w swojej pracy w przeszłości, a może nawet mamy z nimi do czynienia na co dzień. Teraz pojawia się pytanie, czy rzeczywiście należy się przejmować tym zjawiskiem. Czy też może wystarczy stwierdzić, że nauczyliśmy się nowego, mądrze brzmiącego słowa – „technostres” i możemy iść dalej. Okazuje się, że nie jest to takie proste, ponieważ technostres ma wiele negatywnych następstw, które mogą się pojawiać w różnorodnych dziedzinach naszego życia. Aby łatwiej się było z nimi zapoznać podzieliłam je na dwie kategorie, które są widoczne poniżej.

Objawy fizyczne

• ból głowy
• ból związany z napięciem mięśni (szczególnie mięśni szyi oraz pleców)
• problemy ze snem
• ciągłe poczucie zmęczenia
• przyspieszone tętno
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

Objawy psychiczne

• drażliwość
• depresja
• apatia
• trudności z koncentracją
• ataki paniki
• stany lękowe
• frustracja
• poczucie obojętności
• poczucie bezsilności

Objawy, które podałam, są tymi, które najczęściej powtarzały się w literaturze, ale pamiętajmy, że nie muszą one wszystkie pojawiać się u osób doświadczających technostresu. Warto też zwrócić uwagę, że to zjawisko może wpływać na zmiany zachowania, takie jak potrzeba ciągłego sprawdzania telefonu oraz nadmierne korzystanie z komputera. Technostres może również wywierać wpływ na naszą pracę, m.in. powodować zmniejszenie satysfakcji z jej wykonywania, pogorszenie wyników w niej, a nawet wypalenie zawodowe.

Jak widać symptomy technostresu są bardzo zróżnicowane i dotyczą wielu aspektów funkcjonowania jednostki, dlatego też nie powinno się tego zjawiska lekceważyć. Co więcej, badania dowodzą, iż pomimo generalnego wzrostu poziomu doświadczanego technostresu wraz z wiekiem osób (Hauk, Göritz, Krumm, 2019), zagadnienie to dotyczy również bardzo młodych ludzi, jak uczniowie szkół (Schmidt, Frank, Gimpel, 2021) i studenci (Upadhyaya, 2021). Zatem bardzo ważne jest rozważenie, jakie działania można podjąć, żeby zapobiec zaistnieniu tego zjawiska w naszym życiu bądź chociaż, aby dotyczyło nas ono jak najrzadziej.

Aby nie doszło do powstawania technostresu, wystarczy po pierwsze uświadomić sobie, że problem ten może zaistnieć i w związku z tym unikać multitaskingu oraz przeładowania pracą, a także robić sobie przerwy od bycia połączonym z siecią i korzystania z technologii. Można też założyć, że jeśli w pracy musimy na bieżąco korzystać z komputera, to w domu staramy się zminimalizować używanie urządzeń elektronicznych oraz znaleźć hobby niezwiązane z technologią. Pomocne będzie również wykonywanie ćwiczeń fizycznych, medytacja, pamiętanie o rozluźnianiu mięśni oraz dbanie o swoją dietę i zdrowie.

Kolejnym konceptem, który warto rozważyć w kontekście zapobiegania i zarządzania technostresem jest „pozytywna technologia”, definiowana jako „naukowe i stosowane podejście do wykorzystania technologii w celu poprawy jakości naszych osobistych doświadczeń” (Riva, Baños, Botella, Wiederhold, Gaggioli, 2012, s. 70). Aby zapobiegać powstawaniu technostresu warto zwrócić uwagę, aby projektować rozwiązania technologiczne, w taki sposób, aby jakość indywidualnego doświadczenia korzystania z nich była jak największa, skupiając się na trzech obszarach (Brivio i in., 2018):

• hedonicznym (technologia jest wykorzystywana do generowania pozytywnych doświadczeń),
• eudajmonicznym (technologia ma na celu wspieranie jednostek w realizowaniu angażujących doświadczeń)
• społecznym/interpersonalnym (technologia przyczynia się do poprawy więzi między jednostkami lub grupami).

W środowisku pracy warto również pamiętać o treningach dotyczących technostresu, o wydzielaniu odpowiedniego okresu adaptacji do nowego rozwiązania technologicznego, o właściwym rozdzielaniu pracy, aby osoby nie były nią przeciążone oraz wyznaczaniu czasu, w którym nie trzeba być podłączonym do sieci.

Tak jak zostało to przedstawione, zjawisko technostresu może być niebezpieczne dla naszego zdrowia fizycznego i psychicznego. Na szczęście, dzięki poznaniu działań, które mogą zapobiegać jego powstawaniu bądź łagodzić jego skutki, możemy skutecznie sobie z nim poradzić i nie będzie on dla nas niebezpieczny. Warto również mieć świadomość tego, jak wiele rodzajów pracy w obecnych czasach wymaga korzystania z technologii na co dzień, stąd też istotnym jest wyrobienie sobie właściwego sposobu korzystania z niej, aby wykonywać swoją pracę z chęcią i na wysokim poziomie produktywności. Mam nadzieję, że wiedza, którą dostarczyłam z tym artykułem, pomoże Wam zachować zdrową relację z nowymi technologiami i z przyjemnością korzystać z ich licznych zalet.

Bibliografia

Brivio, E., Gaudioso, F., Vergine, I., Mirizzi, C. R., Reina, C., Stellari, A., & Galimberti, C. (2018). Preventing technostress through positive technology. Frontiers in psychology, 9, 2569. DOI: https://doi.org/10.3389/fpsyg.2018.02569

Brod, C. (1984). Technostress: The human cost of the computer revolution. Reading, Mass.: Addison-Wesley.

Chiappetta, M. (2017). The Technostress: definition, symptoms and risk prevention. Senses and Sciences, 4(1). DOI: https://doi.org/10.14616/sands-2017-1-358361

Hauk, N., Göritz, A. S., Krumm, S. (2019). The mediating role of coping behavior on the age-technostress relationship: A longitudinal multilevel mediation model. PloS one, 14(3), e0213349. DOI: https://doi.org/10.1371/journal.pone.0213349

Riva, G., Baños, R. M., Botella, C., Wiederhold, B. K., & Gaggioli, A. (2012). Positive technology: using interactive technologies to promote positive functioning. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 15(2), 69-77. DOI: https://doi.org/10.1089/cyber.2011.0139

Schmidt, M., Frank, L., Gimpel, H. (2021). How adolescents cope with technostress: a mixed-methods approach. International Journal of Electronic Commerce, 25(2), 154-180. DOI: https://doi.org/10.1080/10864415.2021.1887696

Tarafdar, M., Tu, Q., Ragu-Nathan, B. S., & Ragu-Nathan, T. S. (2007). The impact of technostress on role stress and productivity. Journal of management information systems, 24(1), 301-328. DOI: https://doi.org/10.2753/MIS0742-1222240109

Upadhyaya, P. (2021). Impact of technostress on academic productivity of university students. Education and Information Technologies, 26(2), 1647-1664. DOI:  https://doi.org/10.1007/s10639-020-10319-9

Autor nieznany (2017). Technostress: This Is Your Brain on Computer Screens. Pobrane z: https://online.king.edu/news/technostress/